Ik verzamel middeleeuwse sarcofagen en sarcofaagdeksels. Beetje morbide misschien, maar ooit hoop ik nog eens met een mooi overzichtswerk te komen.
Sarcofagen werden in de vroege en hoge middeleeuwen gebruikt door de 'well to do'. Dergelijke kisten werden geregeld in de kerk maar ook wel op het kerkhof bijgezet. Vlak onder de vloer of het maaiveld, zodat de bovenzijde van de deksel, die geregeld fraai versierd was, in het zicht bleef. De kisten lopen taps toe, zowel horizontaal als verticaal, zodat ook de bodem licht schuin afliep. Het diepste punt was aan het hoofdeinde, waar vooral bij de kalkstenen exemplaren een gat in de bodem zat, waarschijnlijk om lijkvocht te laten afvloeien. De kisten werden soms meermalen gebruikt, ook al was dit bij wet verboden. In de kalkstenen hieronder trof drie stoffelijke overschotten aan, die simpelweg op elkaar waren gestapeld. Bij de roodzandstenen sarco's werd de eerstbegravene verwijderd en herbegraven aan hoofd of voeteneinde van de kist.
In het natuursteenarme Nederland moesten sarcofagen worden geïmporteerd en dat was alleen mogelijk voor degenen met geld en connecties. Voor 850 waren ze meestal van kalksteen (foto1), afkomstig uit België, vanaf circa 1000 meestal van rode of gele, bentheimer zandsteen. Na circa 1250 worden ze niet meer toegepast. Dan komt steeds meer de gemetselde grafkelder in zwang, waarvan zulke fraaie voorbeelden bijvoorbeeld in de kerk van Aardenburg (Zeeuws Vlaanderen) te zien zijn.
De zandstenen sarco's komen in het noorden van het land zeer veel voor.
Waarom nu die voorliefde voor sarco's? Het voorkomen van sarcofagen/deksels kan een belangrijke aanwijzing zijn bij het bepalen van de ouderdom van de kerkstichting waar ze voorkomen. Een kerkgebouw kan misschien wel uit pak em beet 1400 stammen, als er sarcofaag(deksels) voorkomen dan weet je al meteen dat de feitelijke stichting van de kerk al veel eerder heeft plaatsgevonden, en dat het huidge kerkgebouw waarschijnlijk al een voorganger heeft gekend.
Hieronder een kleine selectie:
Utrecht, Domplein: opgegravne in de jaren dertig tijdens het grootschalige archeologisch onderzoek. De kist lag binnen de muren van de Savatorkerk, in de 8e eeuw door Willibrord gesticht. Door het voorkomen van dit type kisten tussen restanten muurwerk, kon het muurwerk in de 8e eeuw gedateerd worden, belangrijk gegevn voor de bouwgegeschiedenis van de kerk.
Sarcofaag bij de kerk van Oudega, midden Friesland. Roodzandsteen, type met hoekbeulingen en daardoor een vroege, waarschijnlijk 11e eeuw. Bij dezelfde kerk ligt ook nog een kindersarcofaagje.
Een fraai versierd deksel uit de kerk in Westergeest in Friesland. 12e eeuw, bentheimer zandsteen. Deze heb ik op twee stoelen staand met statief schuin van boven gefotografeerd, vervolgens perspectievisch gecorrigeerd, omgezet naar zwart wit en vrijgesteld tegen een zwarte achtergrond
Roodzandstenen sarco met deksel in de kerk van Easterein
Soms is het beroerd fotograferen. Dit 12e eeuwse deksel waarop een echtpaar staat afgebeeld met daarboven twee engelen die de zielen van de doden wegvoeren, staat in het portaal van de kerk in Holwierde (Gr). Op het origineel zie je een lelijke lichtvlek door een vesnster waar de zon doorheen scheen rechts en het deksel is niet zo goed 'leesbaar'. Dooromzetting naar zw en flink contrast verhogen is er toch nog een enigszins acceptabel resultaat uitgekomen.
)
