Background:
Het noorderlicht is een natuurkundig fenomeen dat ontstaat als elektrisch geladen deeltjes van de zon in de richting van de aarde worden geslingerd. Het licht ontstaat als de deeltjes in de dampkring van de aarde in botsing komen met gasatomen. Dit fenomeen kan alleen worden waargenomen bij de magnetische polen. Het poollicht op het noordelijk halfrond wordt ”Aurora Borealis” – noorderlicht genoemd. De naam van het poollicht op het zuidelijk halfrond is ”Aurora Australis” – zuiderlicht.
Mythen en sagen over het noorderlicht
Vroeger was het noorderlicht omgeven door mystiek en een bron van talloze mythen. Sommigen zagen in het noorderlicht een waarschuwing voor oorlog of pest, anderen schreven het licht toe aan overleden oude maagden. Het werd afgeraden om met witte lappen te zwaaien naar het noorderlicht, dan zou het licht boos kunnen worden en je van de aarde kunnen halen. Anderen geloofden juist dat het noorderlicht terug wuifde als je met een witte doek zwaaide. De Samen waren overtuigd van de bovennatuurlijke krachten van het noorderlicht en gebruikten de symbolen van het noorderlicht op de trommels van de Sjamanen.
Geschiedenis
Van oudsher heeft het noorderlicht mensen gefascineerd en onder andere Aristoteles heeft het in zijn geschriften al beschreven. Ook Chinese geschriften uit 2000 v. Chr. getuigen al van verschijnselen die kunnen duiden op noorderlicht. Deze oude beschrijvingen versterkten de mythen en mystiek rond het noorderlicht en het duurde tot de 17e eeuw voordat men het fenomeen systematisch en wetenschappelijk ging onderzoeken. Na verloop van tijd ontdekte men een verband tussen het noorderlicht en storingen in het aardmagnetisme en de relatie hiervan met zonneactiviteit. In 1886 formuleerde de Noorse natuurkundige Kristian Birkeland de eerste volledige noorderlicht-theorie, gebaseerd op deze eerdere ontdekkingen. Birkeland verruimde en onderbouwde zijn theorie en legde hiermee de basis voor het moderne poollichtonderzoek. Dit onderzoek gaat nog steeds door en levert ons voortdurend nieuwe informatie over de zon, de atmosfeer rond de aarde en het nabije heelal.
Het kleurenspectrum van het noorderlicht
Het noorderlicht kan veel verschillende kleuren vertonen. De kleur wordt bepaald door de soort atomen waarop de van de zon afkomstige deeltjes botsen; de hoogte waarop de botsing plaatsvindt, bepaalt welke atomen dit zijn. Het zichtbare noorderlicht bevindt zich op een hoogte van 90 tot 150 kilometer boven het aardoppervlak. De kleuren zijn als volgt in te delen:
- hoger dan 150 km: rood licht
- 120-150 km: geelgroen licht
- lager dan 120 km: blauwpaars licht
Hoe kun je het noorderlicht beter zien
Het noorderlicht is het best te zien als het donker is en onbewolkt. Het weer is daarom de belangrijkste factor. De kans op stabiel winterweer is landinwaarts langs de fjorden en in het binnenland het grootst. Ga niet bij volle maan op jacht naar het noorderlicht. Het licht van de maan doet de ervaring letterlijk verbleken. Ook in de bebouwde kom zal het licht uit woningen en andere bebouwing het noorderlicht tenietdoen.
Noorderlicht fotograferen
Voor het fotograferen van het noorderlicht kun je de volgende tips in acht nemen. Alles, maar dan ook alles wordt manueel ingesteld.
- Gebruik een statief. Hier ontkom je niet aan! Sluitertijden zullen variëren van 5-30 seconden en misschien nog wel meer. Een stevige driepoot die ook tegen extreme temperaturen kan is noodzakelijk
- Draadontspanner om camera trilling te voorkomen. Je kan ook de zelfontspanner op de camera gebruiken, die je bijvoorbeeld op 2 seconden instelt echter een goede draadontspanner geniet mijn voorkeur. Kijk goed tot op welke temperatuur dit apparaat na behoren werkt, het kan vreselijk koud zijn
- Reserve batterijen. Omdat temperaturen van -10 tot -30 niet ondenkbaar zijn zullen de accu’s in je camera sneller uitgeput zijn dan normaal het geval is. De reserve batterijen stop je in je zak, zoveel mogelijk op het lichaam zodat deze warm blijven. Vergeet ook niet een setje batterijen voor je draadontspanner, vaak zijn dit AAA type
- RAW is your friend! Hierdoor ben je instaat om achteraf de foto makkelijk te corrigeren. Denk hier o.a. aan de gekozen witbalans en nog veel, heel veel meer
- Witbalans wordt vast gezet op daglicht (5000K). In principe hoef je je hier niet te druk over te maken omdat je camera op RAW formaat staat ingesteld. Thuis is dit in post processing makkelijk aan te passen. Echter voor consistente opname en de postprocessing tot een minimum te beperken is deze vaste instelling aan te raden
- Objectieven en dan wel een “snelle” groothoek. Het gehele spektakel speelt zich af in de lucht. En daar wil je zoveel mogelijk van vastleggen met een klein beetje voorgrond. 50mm objectieven zijn hierdoor eigenlijk niet geschikt voor. Mijn advies is om maximaal een 35 mm te gebruiken maar liefst groter. Te denken valt aan een 14mm of 24mm. Daarnaast is het wel een must om je UV-filter van je lens te schroeven, zeker als in de verte kunstverlichting is of de maan ergens in beeld komt. Met een filter op je objectief loop je grote kans om van die lelijke lichtvlekken (kringen) op de foto te krijgen
- Manueel focus en wel op oneindig. De aurora is dermate ver weg dat dit de beste instelling is. Omdat het te donker is in het veld en om hunting van de AF/s te voorkomen stel je het objectief vooraf op oneindig in. Sommige objectieven staan net niet helemaal scherp indien je de ring helemaal naar de uiterste stand verdraaid. Tip: voordat je op pad gaat zet je je objectief op AF/s en stel je scherp op oneindig in een goed verlichte omgeving. Overtuig jezelf ervan dat het groene lampje links onderin je viewfinder oplicht. Plak je focusring af met een stuk gaffertape zodat deze niet meer kan verdraaien tijdens transport. Zet nu je objectief op manueel door de schakelaar op M te zetten
- Diafragma. Stel deze in op de grootste opening van je objectief (kleinste getal). Je wil namelijk zoveel mogelijk licht vangen met een niet al te langzame sluitertijd en/of te hoge ISO. Een diafragma van max f/4 is te doen maar beter zou een waarde van f/2.8 of f/1.4 zijn
- ISO waarde zullen variëren tussen 400 en 800, natuurlijk afhankelijk per camera (ruis) en het aanwezige licht. De ene Nikon kan met gemak een sensor gevoeligheid van 1600 of 3200 aan zonder dat er veel ruis op de foto zichtbaar wordt. Experimenteer hier thuis mee zodat je weet tot hoever je kunt gaan
- Sluitertijd varieert van 5 tot 30 seconden. Dit is natuurlijk afhankelijk hoe actief het noorderlicht is. De foto’s die ik allemaal bestudeerd heb maken gebruik van deze snelheden. Probeer een zo snel mogelijke sluitertijd te kiezen om daadwerkelijk het lijnenspel van het licht vast te leggen. Hoe langer de tijd hoe minder detail er over blijft en uiteindelijke heb je een groene waas in de lucht. Dat kan ook mooi zijn maar is en blijft een kwestie van smaak
- Bracketing. Vaak lees je dat deze instelling voor mietjes is, nu dat ben ik dan ook. Ik maak hier graag gebruik van. Je hebt vaak geen tijd om exact te meten vandaar dat je van deze techniek gebruik kunt maken. Mijn uitgangspositie zal eerste instantie zijn: ISO400, f/2.8, S 5s, bracketing 0.7 stops, aantal opname 3. Hiermee krijg je dus 3 opnames met respectievelijk 5, 8 en 13 seconde belichtingstijd. Daarna bekijk je het histogram en pas je eventueel je starttijd aan. Expose to the Right (ETTR) is hier van eminent belang. Belichting niet laten clippen noch onderbelichten. ETTR voorkomt te donkere opname, voorkomt ruis, etc. Dit geldt eigenlijk voor bijna iedere soort van fotografie. Thuis kan je de foto aanpassen door het toevoegen van contrast, kleurverzadiging, etc. Onderbelichte foto’s herstellen kan tot op zekere hoogte maar introduceert kleur ruis. Om het bracketingproces op je camera te automatiseren, lees dit draadje eens door…..
- Startrails is ansich een leuke vorm van fotografie echter hoort voor mij niet thuis wanneer je het noorderlicht gaat fotograferen. De aarde draait en de sterren aan de hemel worden als streepjes op je foto weergegeven bij een te lange sluitertijd. Om dit te voorkomen geldt de volgende vuistregel: 600 gedeeld door je brandpuntafstand is de maximale sluitertijd die je kunt gebruiken voordat er startrails optreden in je opname. Voorbeeld: je gebruikt een 24mm groothoeklens, dan is de 25 seconde de langste tijd die je kunt gebruiken (600/24)
- High ISO Noise Reduction. Deze zet je in je menu uit. Mocht er toch nog ruis op je foto voorkomen vanwege een te hoog gekozen ISO waarde dan zijn er genoeg programma’s te verkrijgen die dit achteraf kunnen herstellen (en nog beter ook!). Denk hier bijvoorbeeld aan Neat Image, Noise Ninja, Define van Nik software
- Long Exposure Noise Reduction (LENR), altijd goed voor een leuk debat. Deze zet ik voor dit soort fotografie uit. LENR verlengt de ingestelde sluitertijd met een factor 2 waardoor je camera dus twee keer zo lang inactief blijft. De camera maakt namelijk na iedere foto een tweede “belichting” met dezelfde instelling en die opname zal geheel zwart zijn. Daarna vinden er allerlei berekeningen in de camera plaats om een zo “schoon” mogelijke opname te verkrijgen. Stel je neemt een bracketing serie van 3 opnames met een stapgrootte van 0,7 stop. Begin waarde is een sluitertijd van 5 seconde. Tweede foto wordt dan 8 seconde en de derde, 13 seconde. De hele bracketing cyclus met LENR ingeschakeld duurt dan 52 seconde. Het noorderlicht is er soms maar even en dan heb je die tijd niet en mis je mogelijk een unieke kans.
Ik heb veel nacht opnames gemaakt met zowel LENR uit en aan om de verschillen te ontdekken. Het inschakelen van LENR weegt bij mij niet op t.o.v. het uitzetten. Maar kan het kwaad indien je LENR uitzet? Ik denk het niet. Het vriest dermate hard dat de sensor mijns inziens niet te warm wordt. De eventuele hotpixels zijn achteraf makkelijk te verhelpen in een batch verwerking met Photoshop vermits je het volgende maar in acht neemt: Na een bracketing serie (of meerdere series met dezelfde belichting stapjes, ISO en diafragma) plaats je de lensdop op je objectief. Neem nog een bracketing serie met exact dezelfde instellingen. Je krijgt nu 3 "onbelichte" foto’s. Deze heb je nodig voor de nabewerking thuis. Doe dit wel ter plekke, LENR is temperatuur gevoelig! Het is een kwestie van na blijven denken en discipline.
Ik zal t.z.t. in een separaat draadje uitleggen hoe je eenvoudig met Photoshop een batch verwerking kan bewerkstelligen om LENR achteraf te simuleren - LCD scherm. Zet deze op lage intensiteit. Je wordt snel op een verkeert been gezet indien je deze op de standaard waarde laat staan omdat je in het donker staat te fotograferen en een fel verlicht scherm gaat beoordelen. Eenmaal thuis kan de teleurstelling groot zijn. Vandaar nogmaals de tip, beoordeel je histogrammen voor je belichting i.p.v. de foto op het LCD scherm!
- Bevriezing. Voorkom bevriezing van je viewfinder, LCD scherm en lens door te zorgen dat er geen warme adem op deze onderdelen komt
- Condensvorming in de camera. Zodra je terug gaat naar je hotel laat dan je camera minimaal een half uur op temperatuur komen. Het beste kan je je camera in een tas stoppen of in een grote plastic zak. Bedwing je nieuwsgierigheid en geef het materiaal de tijd om te acclimatiseren. Vocht kan fataal zijn voor de elektronische componenten in je toestel
- Compositie. Alles is toegestaan maar een stukje voorgrond is wel aan te bevelen. Denk hierbij aan de besneeuwde bergtoppen, een bosrand, schuurtjes. Horizon niet door het midden van je foto laten lopen, dat maakt het minder spannend en de nadruk ligt per slot van rekening op de Aurora. Bij daglicht spotten van een goede locatie is zeker aan te raden
- Geduld…. Het vastleggen van het noorderlicht vergt een engelengeduld. De Aurora begint vaak zichtbaar te worden tussen 22:00 uur tot 02:00 uur ’s nachts. Dit noemen ze ook wel de “solar midnight”. Echter het kan ook eerder of veel later zijn. En dan is het nog steeds niet gegarandeerd. Bewolking, mist etc. kan roet in het eten gooien. Maar het kan lang duren in soms barre omstandigheden. Het hoeft daarom ook geen betoog dat warme kleding, schoeisel, hoofdbedekking, handschoenen een no-brainer is. Zoals de Noren altijd zeggen: slecht weer bestaat niet, slechte kleding wel
Ik hoop met het bovenstaande dat ik een ieder die het noorderlicht eens gaat vastleggen genoeg handvatten te hebben aangereikt voor een succesvolle foto trip. Indien mij na mijn bezoek nog andere zaken opgevallen zijn, deel ik die alsnog met jullie. En mochten er fotografen onder ons zijn die nog aanvullende tips hebben, schroom niet en meld ze hier.
Groet,
ALE
